جهان ای برادر نمانَد به کس

دل اَندر جهان آفرین بند و بس

مَکُن تکیه بر مُلک دنیا و پُشت

که بسیار کس چون تو پرورد و کُشت

چو آهنگ رفتن کند جان پاک

چه بر تَخت مردن چه بر روی خاک

* گلستان سعدی ، باب اول ، ص 46  -  با تصحیح حُسَین اُستاد وَلِی

*********************************

قومی که ره به عالَم تحقیق می‌برند

مُشکل به تُرَّهاتِ جهان سَر بَر آوَرَند

چیزی که هیچ گونه وفایی نمی‌کند

من در تعجّبم که غم او چرا خورند؟

این جامها چه فایده؟ چون بَر کَنَد اَجَل

وین پرده ها چه سود؟ که بر ما همی‌دَرَند

کمتر ز مار و مور شناس آن گروه را

کز بهر مار و مور تَنِ خود بپرورند

خواهی گذشت بی‌شک ازین آستانه تو

و آنان که از پی تو بیایند بگذرند

دستِ زمانه بر سر مردم کُند به صبر

این خاک را که مردمش امروز برسرند

روزی امیرِ تخت نشین را نگه کنی

کز تخت برگرفته ، به تابوت می‌برند

ارباب ظلم را به ستم دست روزگار

از بیخ بَر کَنَد ، که درختان بی‌بَرَند

گرگ اجل یکایک ازین گله می‌برد

وین گله را ببین که چه آسوده می‌چرند!  + وین گلّه را نگر که چه خوب می چرند !

اِکسیر صِدق در دل آنها که کار کرد

اندامشان به خاک نپوسد ، که چون زَرَند

ای اَوحَدِی ، مرو پی‌مُرغان دانه چین

گر در پی هوای عرش ببینی که می‌چرند

با طالبانِ دُنیَیِ دُون دوستی مکن

کز روی عقل دشمن خود را مُسخَّرَند

* رُکنُ الدِّین اَوحَدِی مَراغَه ای - اهل  آذزبایجان شرقی

*********************************

به نام خدا

دل به دنیا درنبندد هوشیار

یکی از بهترین قَصائِد شیخ اَجَلّ سعدی شیرازی،  قصیده زیر است  که تقدیم می کنم به همه ایرانیان ادب دوست و همه کسانی که عاشق اشعار سعدی هستند . سعدی این قصیده را در خطاب به «اَنکِیانُو» حاکم مُغولِ فارس سروده است  (667 - 670  ه ق) .

بس بگردید و بگردد روزگار

      دل به دنیا درنبندد هوشیار

ای که دستت می‌رسد کاری بکن

        پیش از آن کز تو نیاید هیچ کار

اینکه در شهنامه‌ها آورده‌اند

       رُستم و رُویینه‌ تَن اسفندیار

تا بدانند این خداوندان مُلک

       کز بسی خلقست دنیا یادگار

اینهمه رفتند و مایِ شُوخ چشم

        هیچ نگرفتیم از ایشان اعتبار

ای که وقتی نُطفه بودی بی‌خبر

     وقت دیگر طِفل بودی شیرخوار

مدّتی بالا گرفتی تا بُلوغ

      سَرو بالایی شدی سیمین عِذار

همچنین تا مَرد نام‌آور شدی

       فارِسِ میدان و صید و کارزار

آنچه دیدی بر قرار خود نماند

      وینچه بینی هم نمانَد بر قرار

دِیر و زود این شکل و شخص نازنین

       خاک خواهد بودن و خاکش غُبار

گل بخواهد چید بی‌شک باغبان

       ور نچیند خود فرو ریزد ز بار

اینهمه هیچست چون می‌بگذرد

   تخت و بخت و امر و نهی و گیر و دار

نام نیکو گر بمانَد ز آدمی

         بِه کزو مانَد سرای زَرنگار

سال دیگر را که می‌داند حساب؟

        یا کجا رفت آنکه با ما بود پار؟

خُفتگان بیچاره در خاک لَحَد

خُفته اندر کَلّهٔ سَر سوسمار

صورت زیبای ظاهر هیچ نیست

        ای برادر سیرت زیبا بیار

هیچ دانی تا خِرَد بِه یا روان

       من بگویم گر بداری اُستوار

آدمی را عقل باید در بدن

      ورنه جان در کالبد دارد حِمار

پیش از آن کز دست بیرونت بَرَد

      گردش گیتی زِمامِ اختیار

گنج خواهی، در طلب رنجی بَبَر

       خَرمَنی می‌بایدت، تخمی بکار

چون خداوندت بزرگی داد و حُکم

         خُرده از خُردان مِسکین درگذار

چون زبردستیت بخشید آسمان

زیردستان را همیشه نیک دار

عذرخواهان را خطاکاری ببخش

زینهاری را به جان دِه زینهار

شکر نعمت را نکویی کن که حق

دوست دارد بندگانِ حقگزار

لطف او لطفیست بیرون از عدد

فضل او فضلیست بیرون از شمار

گر به هر مویی زبانی باشدت

شکر یک نعمت نگویی از هزار

نام نیک رفتگان ضایع مکن

تا بماند نام نیکت پایدار + برقرار

مُلکبانان را نشاید روز و شب

گاهی اندر خَمر و گاهی در خُمار

کام درویشان و مسکینان بده

تا همه کارت برآرد کردگار

با غریبان لطف بی‌اندازه کن

تا رود نامت به نیکی در دیار

زور بازو داری و شمشیر تیز

گر جهان لشکر بگیرد غم مدار

از درونِ خستگان اندیشه کن

وز دعای مردم پرهیزگار

مَنجنیق آهِ مظلومان به صبح

سخت گیرد ظالمان را در حِصار

با بدان بد باش و با نیکان نکو

جای گل گل باش و جای خار خار

دیو با مردم نیامیزد مترس

      بل بترس از مردمانِ دیوسار

هر که دَد یا مردم بَد پَروَرَد

      دیر زود از جان برآرندش دَمار

با بدان چندانکه نیکویی کنی

      قتل مار اَفسا نباشد جز به مار

ای که داری چشمِ عقل و گوشِ هوش

      پند من در گوش کن چون گوشوار

نشکند عهدِ من الّا سنگدل

         نشنود قولِ من الّا بختیار

سعدیا چندانکه می‌دانی بگوی

           حق نباید گفتن الّا آشکار

هر کرا خوف و طمع در کار نیست

          از خَتا باکش نباشد وز تَتار

دولتِ نوئینِ اعظم شهریار

          باد تا باشد بقای روزگار

خسرو عادل امیر ناموَر

        اَنکِیانُو سرورِ عالی تَبار

دیگران حلوا به طَرغُو آوَرَند

      من جواهر می‌کُنم بر وی نِثار

پادشاهان را ثنا گویند و مدح

       من دعایی می‌کنم درویش‌وار

یارب الهامش به نیکویی بده

        وز بقای عمر برخوردار دار

جاودان از دَور گیتی کام دل

      در کنارت باد و دشمن بر کنار

* کلیّات دیوان سعدی باتصحیح محمد علی فروغی قصیده شماره 15در مدح امیر اَنکِیانُو

****  دل به دنیا درنبندد هوشیار +پایگاه اندیشوران حوزه + استاد سید اصغر سعادت میرقدیم لاهیجی +http://saadat.andishvaran.ir/fa/ShowNote.html?ItemId=7923 + کلیک کنید .

*********************************

هیچ خوشدل نپسندد که تو مَحزُون باشی

* دیوان حافظ  با تصحیح مرحوم عَبدُالرَّحیم خَلخالی ص 272 غَزَل 436 .

معنای شعر :

 1-  ای دل آنگاه که از شرابِ سُرخِ معرفت ، خَراب و مَست و مجنون گردیده باشی در این صورت  بدون  داشتنِ مال و  زر و گنج ،  صد حِشمت و جلال و شُکُوه  قارون را دارا  می باشی . به عبارت دیگر اگر اهل معرفت و اهل عشق باشی  مقام و منزلت تو  از صد حِشمت و جلال و جبروتِ ظاهری قارون و قارونیان بالاتر است

 2- در جایگاهی که به  محتاجان و نیازمندان (نیازمندان طریقِ معرفت و طریق عشق) ، صدرنشینیِ مجلس را عطا میکنند امیدوارم که از نظر جاه و مقام و منزلت برتر از همه باشی .

3-  در طریق رسیدن به منزل معشوقه یعنی منزل لَیلِی (لَیلا) که خطرهای بسیاری وجود دارد، شرط گامِ نخستین آن است که دیوانه و مجنون و مَست و  شیفته و شَیدا باشی . به عبارت دیگر سر آغاز طی کردن مسیر عشق ، از خود رهیدن و توجه تامّ به معشوق است .

4- نُقطه و مرکز اصلی دایره عشق را به تو نشان دادم و باید مسیر عشق را درست طی کنی (شرط اول قدم آن است که مَجنُون باشی) ، هوشیار باش و اشتباه مکن وگرنه اگر بدون هدایت و راهنماییِ «خِضرِ راه» در وادی «عِشق» وارد شوی گمراه می شوی و در ظُلُمات می اُفتی و  هنگامی که به خود بیایی ، می بینی که از این دایره ، خارج شدی و به سوی گمراهی و هلاکت پیش می روی .  به قول حافظ «عَلَیهِ الرَّحمه» : قطع این مرحله بی همرهی خِضر مکن - ظُلُمات است بترس از خطر گمراهی   .

5- کاروان رفت و تو در خوابی و بیابانِ حَیرت و سرگشتگی که همراه با صدها خطر می باشد در برابرت قرار دارد ، کی می خواهی در مسیرِ روشن و درست  حرکت کنی و گام برداری ؟ راه را از چه کسی می خواهی بپرسی تا در مسیرِ صحیح حرکت نمایی؟ وقتی دیگر نمانده است . غفلت و از دست دادن فرصت ها تا کی باید ادامه داشته باشد ؟!!!  از عُمرت و از فرصت هایت دیگر چیزی باقی نمانده است . غفلت تا کی ؟!!!    چه کار می خواهی  بکنی؟  وچه وضعی خواهی داشت؟  کی و چه وقتی باید  بیدار شوی ؟!!!  هر چه زودتر قبل از اینکه مرگ به سراغت آید مسیر درست را انتخاب کن و در راه معرفت  و عشق قدم بردار  .

6- اگر  خواهان تاجِ سلطنت و سَروَرِیِ واقعی  هستی ، جوهر و گوهرِ پاکِ فطری و باطنیِ خود را نشان بده  اگر چه حتی از ریشه و نسل و  نژاد جمشید و فریدون باشی . جاه و مقام ظاهری ارزشی ندارد . آنچه که مهم است گوهر پاک و فطرت و باطنِ سالم و اهل معرفت بودن است  . هر چقدر هم مقامِ ظاهری داشته باشی و حتی از نژاد پادشاهانی چون جمشید و فریدون باشی باید برای تحصیل سلطنت و سروری حقیقی و واقعی ، پاک طینت و پاک فطرت باشی و گوهر وجودت را باید آشکار کنی . به قول شاعر : ظاهر زیبا نمی آید به کار - حرفی از معنا اگر داری بیار 

7-  ساغَری و جامی از  شرابِ معرفت و عشق را بنوش تا آرامش یابی  و جُرعَه ای از آن را برگردون و اَفلاک بپاش تا آسمانیان و زمینیان و دیگران را هم بهره مند از شرابِ عشق و معرفت سازی ، تا کی  می خواهی از حوادث و تلخی های روزگار ، جگرخون و نگران و اندوهگین و غُصّه دار  باشی؟ بر امور ناپایدار غُصّه مخور که درمانده می شوی .

جهان ای برادر نمانَد به کس

دل اندر جهان آفرین بند و بس

مَکُن تکیه بر مُلک دنیا و پُشت

که بسیار کس چون تو پَروَرد و کُشت

چو آهنگ رفتن کند جان پاک

چه بر تخت مُردن چه بر روی خاک

و خداوند مُتَعال در سوره «اَلرَّحمن» آیات  26 و 27 فرمودند : کُلُّ مَنْ عَلَیْها فانٍ * وَ یَبْقى‌ وَجْهُ رَبِّکَ ذُو الْجَلالِ وَ الْإِکْرامِ .  یعنی هر که روى زمین است ، فنا پذیر است و زنده ابدی ذات خدای با جلال و عظمت تو است .

و به قول شاعر :

هر که آمد به جهان اهل فنا خواهد بود

آنکه پاینده و باقیست خدا خواهد بود

پس :  آنچه نپاید دلبستگی را نشاید

*** توضیح  اشعارِ فوق  :  توسط : استاد  سید اصغر سعادت میرقدیم لاهیجی

*************************************

*******************************************